Marek Bartosik
Urodził się w 1941 r. w Łodzi. Po ukończeniu w 1965 r. studiów na Wydziale Elektrycznym Politechniki Łódzkiej podjął pracę w Katedrze Aparatów Elektrycznych PŁ. Jego zainteresowania naukowe w dziedzinie aparatów elektrycznych koncentrują się na zagadnieniach teorii i techniki łączenia obwodów elektroenergetycznych, w tym trakcyjnych, prądu stałego i przemiennego w powietrzu i w próżni, w szczególności wyłączania synchronicznego prądów przemiennych (na ten temat obronił pracę doktorską w 1973 r. i habilitacyjną w 1981r.), a także na zagadnieniach teorii plazmy łukowej w silnych polach magnetycznych, wyłączania silnych prądów stałych w próżni oraz ograniczania prądów zwarciowych i przepięć łączeniowych. Od 2004 r. zajmuje się problemem globalnego kryzysu energetycznego związanego z wyczerpywaniem pierwotnych źródeł energii oraz zasobnikowymi technikami użytkowania energii elektrycznej. Od 2009 r. jest członkiem zespołu kierującego Centrum Transportu Szynowego CTS CETRANS, tworzonym przy PŁ dla dla edukacyjnego, naukowego i technicznego wsparcia rozwoju nowoczesnego transportu szynowego, w tym kolei dużych prędkości i kolei aglomeracyjnych.
Jego dorobek naukowy w tym zakresie obejmuje monografię, 104 publikacje, 18 patentów, projektów wynalazczych i wzorów użytkowych oraz ponad 150 raportów badawczych, w większości wykorzystanych w praktyce, dla instytucji naukowych i przemysłowych. Kierował realizacją 53 celów, zadań i projektów badawczych, w tym 8 wdrożeń do produkcji. W latach 1982 – 1990 był członkiem Rad Koordynacyjnych trzech centralnie koordynowanych programów badawczo – rozwojowych. W latach 1986 – 2011 był Dyrektorem Instytutu (po restrukturyzacji od 2007 r. Kierownikiem Katedry) Aparatów Elektrycznych i Kierownikiem Zespołu Naukowego Łączników Próżniowych i Energoelektronicznych. Jest członkiem Komisji ds Rozwoju Wydziału Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki.
Od 1988 r. jest członkiem Sekcji Wielkich Mocy i Wysokich Napięć, a od 2007 r. także członkiem Sekcji Trakcji Komitetu Elektrotechniki Polskiej Akademii Nauk. W latach 1993-2001 był członkiem Sekcji „Elektrotechnika i Energetyka” Komitetu Badań Naukowych, a w 2001 r. był przewodniczącym tej sekcji.
Od 1970 r. był współorganizatorem, a od 1989 r. do 2001 r. i ponownie w r. 2008/2009 przewodniczącym periodycznej Międzynarodowej Konferencji „Switching Arc Phenomena”. Od 1989 r. do 1997 r. był członkiem Międzynarodowego Komitetu Naukowego periodycznej Międzynarodowej Konferencji „Electrical Contacts, Arcs, Apparatus and Their Applications” w Chinach. Nadto od 2002 r. jest członkiem dwóch komitetów ogólnopolskich, periodycznych konferencji naukowych SEMTRAK 02, 04, 06, 08, 10 (Komitet Naukowy) oraz ŁĄCZNIKI 04, 06, 08, 10 (Komitet Programowy), a od 2009 r. członkiem Międzynarodowego Komitetu Naukowego periodycznej Międzynarodowej Konferencji MET (Modern Electric Traction) oraz Komitetu Naukowego Konferencji REKUPERACJA. W latach 2009 – 2011 był Przewodniczącym Rady Programowej XXIV Kongresu Techników Polskich, a w 2010 r. Przewodniczącym Regionalnej Konferencji Strategia Energetyczna dla Regionu Łódzkiego SEDRŁ 2010.
Od 2001 r. jest członkiem zwyczajnym Akademii Inżynierskiej w Polsce, od 2007 r. Przewodniczącym Oddziału Łódzkiego AIP, a od 2008 r. Wiceprezesem AIP.
Prowadził bardzo szeroko rozwiniętą współpracę z przemysłem, w szczególności z ABB Zwar S.A., ZAE WOLTAN Sp. z o.o. oraz ZAE ELESTER S.A. W latach 1998 – 2000 był członkiem Rady Nadzorczej Fabryki Aparatów Elektrycznych APENA. Był w latach 2000 – 2001 członkiem Zespołu Doradców Naukowych firmy ALSTOM – KONSTAL S.A. oraz w latach 1999 – 2001 członkiem Zespołu ds. Strategii Izby Gospodarczej Przemysłu Elektrotechnicznego.
W latach 1989 – 1991 był posłem na Sejm, członkiem Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Postępu Technicznego oraz jej Podkomisji Nadzwyczajnej ds Finansowania Nauki. Jako Przewodniczący Podkomisji i Poseł Sprawozdawca kierował pracami nad zasadniczymi dla sfery nauki ustawami o Komitecie Badań Naukowych, o Tytułach i Stopniach Naukowych oraz o Jednostkach Badawczo – Rozwojowych. Był także Wiceprzewodniczącym Sejmowej Komisji ds Łączności z Polakami Za Granicą oraz członkiem Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej.
W latach 2002 – 2006 był Sekretarzem Stanu w Urzędzie Komitetu Badań Naukowych oraz późniejszym Ministerstwie Nauki i Informatyzacji, a następnie Edukacji i Nauki.
Jest odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Za pracę naukową m. in. dwukrotnie uzyskał indywidualną nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a nadto ponad 30 nagród Rektora (naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych).
Jego działalność naukowa w ciągu minionych 30 lat została silnie skoncentrowana na nowych metodach wyłączania silnych prądów stałych w próżni za pomocą przeciwprądu, przejmowania takich prądów z zestyków w powietrzu i w próżni za pomocą aktywnego elementu półprzewodnikowego, synchronizowanego wyłączania silnych prądów przemiennych oraz metod ograniczania wysokoenergetycznych przepięć łączeniowych. Umożliwiło to stworzenie teoretycznych i eksperymentalnych podstaw ultraszybkiego wyłączania silnych prądów stałych oraz synchronizowanego łączenia prądów przemiennych. Oprócz dużego znaczenia poznawczego te kierunki badań mają bardzo ważne znaczenie aplikacyjne, bowiem wyniki prac pozwoliły na opracowanie nowych zasad budowy i działania ultraszybkich wyłączników prądu stałego oraz synchronizowanych ultraszybkich wyłączników prądu przemiennego, przeznaczonych dla trakcji elektrycznej. Wśród prac naukowych zrealizowanych przez zespół kierowany przez prof. M. Bartosika 7 patentów stało się podstawą dorobku wynalazczego i wdrożeniowego klasy światowej. Są to wynalazki związane z nową generacją ultraszybkich wyłączników trakcyjnych prądu stałego oraz przemiennego. Wyłączniki te mają parametry nieosiągalne dla klasycznych wyłączników trakcyjnych. Ta supernowoczesna technika ma coraz większe znaczenie dla rozwoju trakcji elektrycznej kolejowej i miejskiej oraz ew. innych rodzajów urządzeń (trakcja górnicza, metro, urządzenia przemysłowe etc.).
Wdrożono do produkcji nową generację ultraszybkich wyłączników prądu stałego DC, złożoną z pięciu rodzin: DCV/DCU, DCL i DCH przeznaczonych dla pojazdów trakcyjnych oraz DCN-T i DCN przeznaczonych dla podstacji trakcyjnych, z mutacją DCN-L dla lokomotyw dużej mocy (łącznie typoszereg 16 wielkości zróżnicowanych napięciowo i prądowo). Wszystkie wyłączniki z rodziny DC zostały wdrożone poprzez projekty celowe wspierane finansowo przez KBN (później MNiI, MNiSW).Opracowano również rodzinę wysokonapięciowych, synchronizowanych, próżniowych wyłączników ultraszybkich SVB (25 kV / 50 Hz, z mutacją 15 kV / 16,7 Hz) dla pojazdów i podstacji kolei dużych prędkości (projekt badawczy zamawiany w zakresie programu wieloletniego finansowanego przez Ministra Gospodarki) oraz uniwersalny próżniowy wyłącznik trakcyjny DWT (DC 3 kV; AC 25 kV / 50 Hz; 15 kV / 16,7 Hz) dla lokomotyw wielosystemowych (projekt rozwojowy MNiSW).
Producentem wyłączników jest obecnie ZAE WOLTAN Sp. z o.o. w Łodzi, wcześniej współpracująca w tym zakresie z ABB Zwar S.A. Nie ma odpowiedników konstrukcyjnych żadnej z rodzin wyłączników na rynkach światowych. Ich cechą charakterystyczną jest nader rzadko spotykana w praktyce ogromna, jakościowa przewaga techniczna nad wyłącznikami starego typu. Są to obecnie najszybciej działające i najskuteczniej ograniczające prądy zwarciowe trakcyjne wyłączniki prądu stałego na świecie.
Światowe i krajowe kręgi specjalistów bardzo wysoko oceniają te najnowocześniejsze obecnie w skali światowej techniki ultraszybkiego wyłączania silnych prądów stałych lub przemiennych. Twórcy wyłączników serii DC uzyskali za wynalazki liczne wyróżnienia, m. in. siedem Złotych Medali (cztery z wyróżnieniem) kolejno na 45, 47, 48, 50, 51, 56 i 58 Światowych Wystawach Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik BRUSSELS EUREKA w latach 1996, 1998, 1999, 2001, 2002, 2007 i 2009, gdzie zarazem dwukrotnie uzyskali Nominację do Grand Prix w latach 2001 i 2002 oraz w r. 2001 Nagrodę Specjalną i Puchar Ministra Administracji i Spraw Publicznych Królestwa Belgii, w r. 2007 Nagrodę Ministra Nauki, Nowych Technologii i Współpracy z Zagranicą Rządu Walonii, a w r. 2009 Nagrodę Wicepremiera Belgii – Ministra Zatrudnienia i Równych Szans. Nadto uzyskali dotychczas łącznie 37 innych głównych nagród i wyróżnień międzynarodowych i krajowych, w tym: nagrodę Ministra Edukacji Narodowej (1998), trzykrotnie Nagrodę Ministra Gospodarki RP (1998, 2002, 2007), siedmiokrotnie dyplomy i puchar lub nagrodę Ministra właściwego ds Nauki (d. Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych) (1996, 1999, 2002, 2003, 2008, 2010, 2011), pięciokrotnie nagrodę specjalną i puchar Polskiego Związku Stowarzyszeń Wynalazców i Racjonalizatorów (1996, 1998, 1999, 2001, 2002), a także trzy główne nagrody na II Międzynarodowych Targach Wynalazczości, Nowych Technologii i Wzornictwa Przemysłowego INTERTECHNOLOGY 1999 (medal, dyplom i puchar Prezydenta Miasta Łodzi, dyplom i statuetkę Marszałka Województwa Łódzkiego). Szczególny walor ma osiem nagród uzyskanych od użytkowników wyłączników: trzykrotna Nagroda Główna im. prof. C. Jaworskiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie trakcji elektrycznej na 3., 5. i 7. Międzynarodowych Targach Kolejowych TRAKO 1999, 2003 i 2007 – z Wyróżnieniem Specjalnym im. inż. E. Malinowskiego (TRAKO 2007) oraz Wyróżnieniem Specjalnym im. prof. C. Jaworskiego (8. MTK TRAKO 2009), a nadto dwukrotnie „ZŁOTE KOŁO” oraz I Nagrodę i Puchar za najlepszy produkt dla potrzeb PKP na ogólnopolskich wystawach „KOLEJ NA KOLEJ” (1999, 2000, 2003).
W roku 2000 zostali wyróżnieni w dniu 10 stycznia listem gratulacyjnym Prezesa Rady Ministrów RP, a w dniu 12 czerwca zostali laureatami Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP w kategorii “Wynalazek w dziedzinie produktu lub technologii”. W 2001 r. uzyskali Medal Prezesa Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Następnie na International Fair INVESTTECHNOLOGY 2002 uzyskali Złoty Medal oraz Medal Specjalny. 16 czerwca 2002 r. zostali laureatami Nagrody SIEMENSA. W roku 2008 na jubileuszowych, 80. Międzynarodowych Targach Poznańskich: Innowacje – Technologie – Maszyny, Polska uzyskali dwa ZŁOTE MEDALE: za najlepszy produkt oraz w kategorii „Transfer wyników badań naukowych do praktyki gospodarczej”. Nadto w 2008 r. zostali laureatami Nagrody Gospodarczej Wojewody Łódzkiego w kategorii „Wynalazek w Dziedzinie Produktu lub Technologii”, a w 2010 r. uzyskali Złoty Medal z Wyróżnieniem na IV INTERNATIONAL WARSAW INVENTION SHOW IWIS 2010.
Nadto w roku 2002 kierujący zespołem twórców prof. M. Bartosik został wyróżniony Wielkim Medalem Honorowym Stowarzyszenia Wynalazców i Producentów Francji. Jest również odznaczony Krzyżem Kawalerskim (2001) i Krzyżem Komandorskim (2002) oraz Krzyżem Wielkim Oficerskim (2009) Orderu Wynalazczości Królestwa Belgii, Medalem Honorowym Gabriela Narutowicza Akademii Inżynierskiej w Polsce (2005), Odznaką Honorową Za Zasługi Dla Wynalazczości (2006), a także licznymi krajowymi medalami i odznakami stowarzyszeń naukowo – technicznych i wynalazczych, w tym Srebrną (1993) i Złotą (2003) Odznaką Honorową PZSWiR, Złotą Odznaką Honorową NOT (2002), Medalem Honorowym im. T. Sendzimira SPWiR (2002), Medalami SEP: im. K. Szpotańskiego (2002), im. prof. J. Groszkowskiego (2004), im. prof. R. Podoskiego (2007), im. prof. E. Jezierskiego (2011) oraz Srebrną Odznaką Honorową SEP (2007). Jest także laureatem nagrody Dźwignia 2003 Naczelnej Organizacji Technicznej, Redakcji Przeglądu Technicznego i Krajowej Izby Gospodarczej, za działania na rzecz wdrażania innowacji w gospodarce oraz Medalu „Zasłużony dla Jednostek Badawczo-Rozwojowych (2004). Jest Członkiem Honorowym WKTiR w Łodzi (od 2003 r.). 27.02.2008 w ogólnopolskim plebiscycie Przeglądu Technicznego oraz Naczelnej Organizacji Technicznej został uhonorowany tytułem „ZŁOTY INŻYNIER PIĘCIOLECIA 2003 – 2007”. W roku 2011 został odznaczony Medalem im. inż. Piotra St. Drzewieckiego nadanym przez FSNT NOT.
Działalność naukowa, wynalazcza, konstruktorska i wdrożeniowa prof. M. Bartosika z zespołem twórców ultraszybkich wyłączników trakcyjnych ma ważne znaczenie techniczne i ekonomiczne. Dzięki niej polska myśl techniczna zyskała kilkuletnią przewagę nad konkurencją w skali światowej. Będzie to przez lata przynosić znaczące korzyści ekonomiczne i otwierać nowe możliwości eksportowe, stawiając producentów wyłączników w czołówce światowej wśród przedsiębiorstw innowacyjnych.